کتیبههای جعلی آریارمنه و ارشام
رضا مرادی غیاث آبادی
یکشنبه ۱۴ خرداد ۱۳۹۱
در جزو مجموعه کتیبههای فارسی باستان لوحهای زرین منسوب به آریارمنه (پدر پدربزرگ داریوش یکم) وجود دارد که ادعا شده در حدود سال ۱۳۰۹ (یا ۱۲۹۹) خورشیدی در بازار همدان خریداری شده است. این کتیبه طلا در موزه برلین نگهداری میشود.
بجز این، لوح زرین دیگری منسوب به اَرشام (پدربزرگ داریوش یکم) وجود دارد که ادعا شده در سال ۱۳۲۴ (یا ۱۲۹۹) خورشیدی باز هم در بازار همدان خریداری شده است. این کتیبه طلا در مجموعه خصوصی مارسل ویدال در آمریکا نگهداری میشود.
هر دو کتیبه در ضمن کاوش به دست نیامدهاند و اتفاقنظری در باره سال پیدا شدن آنها وجود ندارد. هر دو کتیبه بلافاصله پس از ادعای خرید در شهر همدان معرفی نشدهاند و چنین انتسابی سالها بعد برای آنها مطرح گردیده است. هر دو کتیبه دارای چندین غلط فاحش املایی و انشایی هستند (برای مثال در کتیبه آریارمنه بجای کلمه «پارسَئییَه»، کلمه «پارسا» بکار رفته و حالت دستوری شش کلمه از مجموع ۴۲ کلمه آن نادرست است).
اصالت این کتیبهها از زمانی که به جامعه علمی معرفی شدند، مورد سوءظن قرار گرفت و مشکوک خوانده شد. اما پس از اینکه اثبات و پذیرفته شد که خط میخی فارسی باستان در زمان داریوش یکم ابداع شده است، در نتیجه اصالت آنها به خودی خود از بین میرود.
رونالد کنت بر این باور است که این کتیبهها را اردشیر دوم هخامنشی جعل کرده است، اما پییر لوکوک اعتقاد دارد که جعل این کتیبهها را ترجیحاً میباید به داریوش یکم نسبت بدهیم که نیاز به ساخت پیشینه شاهانه برای مشروعیت بخشیدن به خود داشته است. اما نگارنده گمان میکند که جعل این دو کتیبه نه در زمان داریوش یا اردشیر، که در دوره معاصر و در ادامه ساختوساز اشیای قلابی هخامنشی در خارج از ایران اتفاق افتاده است. ماریا بروسیوس نیز ضمن احتمال جعل آنها در گذشته، به جعل آنها در عصر حاضر اشاره کرده است.
بجز اینها، اشیای دیگری نیز به همدان منسوب شدهاند (از جمله جام زرین خشیارشا)، در حالیکه تاکنون در همدان حتی یک قطعه اثر هخامنشی در طی کاوشهای علمی پیدا نشده است.
ساخت اشیای مجعول باستانی از جنس طلا بسیار متداولتر از مواد دیگر است. چرا که کار بر روی ماده نرمی همچون طلا آسانتر و چکشکاری آن سهلتر است؛ و از سوی دیگر، طلا زنگار نمیبندد و دچار فرسایشهای ناشی از هوازدگی نمیشود. در نتیجه شکل ظاهری کهنه و جدید آن چندان تفاوتی با یکدیگر ندارد. خصوصیت دیگر طلا که آنرا برای جعل مناسب میکند، این است که نمیتوان قدمت آنرا همچون مواد آلی یا اشیای سفالی با روشهای قدمتسنجی مبتنی بر رادیو کربن یا گرماسنجی معین کرد.
در این اواخر دیده شده که هم ابداع خط فارسی باستان را جزو افتخارات داریوش نام میبرند و هم از این دو لوح زرین با افتخار یاد میکنند. جمع بین این دو امکان پذیر نیست، مگر آنکه پدربزرگ و پدر پدربزرگ داریوش پس از او زندگی کرده باشند.