ترجمه ی مقاله ی آقای مروان محمد عبدالهادی
ترجمه از: برادر عزیز جناب آقای «طالب حقیقت»
إنَّ ٱلصَّلَوٰةَ کَانَتْ عَلَى ٱلْمُؤْمِنِینَ کِتَـٰبًۭا مَّوْقُوتًۭا (النساء: 103)
نماز بر مؤمنان در وقتهای معین واجب گشته است.
امیدوارم که خوانندهی بزرگوار، صبر کافی داشته باشد؛ زیرا آیات اقامهی نماز در قرآن، با آنچه اصحاب طوایف و مذاهب در کتابهایشان نوشتهاند، موافق نیست؛ نه در اوقات آن و نه در روش اقامهاش؛ و اگر خوانندهی قرآن در این مطلب دقت کند، میبیند که آنها اوقات نماز را - که قرآن به صراحت به آنها اشاره کرده است- حرام میکنند!
هر کس از شما که قبل از طلوع خورشید و قبل از غروب آن نماز بگزارد، قطعاً به نیکی نمیرسد. (مسند امام احمد، ج 2، ص 62)
کسی که در اهداف این سخن خداوند:
وأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَیِ النَّهَارِ وَزُلَفاً مِّنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّـیِّئَاتِ ذَلِکَ ذِکْرَى لِلذَّاکِرِینَ
نماز بگزار در آغاز و انجام روز و ساعاتی از شب زیرا نیکیها، بدیها را از میان میبرند این اندرزی است برای اندرزپذیران. (هود: 114)
و این سخن خداوند:
أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ ((إلى)) غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْر إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُودًا * وَمِنَ ٱلَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِۦ نَافِلَةًۭ لَّکَ عَسَىٰٓ أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًۭا مَّحْمُودًۭا
از هنگام زوال خورشید ((تا)) آنگاه که تاریکی شب فرامیرسد نماز را بر پای دار؛ و نیز قرآن صبحگاه را و قرآن صبحگاه مشهود است. پارهای از شب را به نمازخواندن زنده بدار؛ این نافله خاص تو است. باشد، که پروردگارت تو را به مقامی پسندیده برساند. (الإسراء: 78 79)
دقت کند، نیاز به تلاش زیاد یا نبوغ استثنایی ندارد که درک کند گفتهی خداوند در اینجا، شامل اوقات دیگر نماز میشود. نماز فجر که در طرف اول روز آغاز میگردد؛ و نماز عشاء که هنگام مالیده شدن خورشید (زوال آن) –در طرف دوم و اخیر روز شروع میشود؛ و به هنگام غسق شب -که نزدیک شب و قبل از تاریکی آن میآید- پایان مییابد؛ و گفتهی خداوند: (دو طرف روز) همان ظرف زمان منصوب به یاء است؛ زیرا مثنی و مضافالیه است. «و زلفا» به «طرفی» «من اللیل» معطوف شده است.
به خوانندهی قرآن توصیه میکنیم که از تفاوت بین "وَ زُلَفاً مِّنَ اللَّیْلِ" به ضمهی زاء و فتحهی لام – که جمع «زلفه» است- غافل نشود؛ و «زلفه» محدودهای زمانی از اول شب است و جمع آن «زلف» و «زلفات» است. خداوند میفرماید: (و زُلَفاً من اللیل) یا ساعتی (وقتی) بعد از ساعتی که به یکدیگر نزدیک میشوند. و «زلفی» به ضمهی زاء و سکون لام و فتحهی فاء به معنی پایین آمدن و نزدیکی است.
و اگر بخواهیم که بین این دو معنی تفاوت قائل شویم، کافی است به معنی اول در این گفتهی خداوند نگاه کنیم:
وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ طَرَفَىِ ٱلنَّهَارِ وَزُلَفًۭا مِّنَ ٱلَّیْلِ إِنَّ ٱلْحَسَنَـٰتِ یُذْهِبْنَ ٱلسَّیِّـَٔاتِ ذَٰلِکَ ذِکْرَىٰ لِلذَّٰکِرِینَ.
نماز بگزار در آغاز و انجام روز و ساعاتی از شب زیرا نیکیها، بدیها را از میان میبرند. این اندرزی است برای اندرزپذیران. (هود: 114)
و در معنای دوم، به این گفته:
وَمَا أَمْوَالُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُمْ بِالَّتِی تُقَرِّبُکُمْ عِنْدَنَا زُلْفَىٰ...
اموال و اولادتان چیزی نیست که شما را به ما نزدیک سازد... (سبأ: 37)
یا: چیزی که شما را به ما نزدیک سازد. و همچنین است گفتهی خداوند:
وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَىٰ.
و آنان که سوای او دیگری را به خدایی گرفتند، گفتند: اینان را از آن رو میپرستیم تا وسیله نزدیکی ما به خدای یکتا شوند. (الزمر: 3)
یا: مشرکانی که معبودهای باطلی برای پرستش غیر خدا انتخاب کردند، در جواب کسی که آنها را از این کار نهی میکرد، میگفتند: ما این معبودها را پرستش نمیکنیم، مگر به این خاطر که به آنها متوسل شویم تا ما را به خدا نزدیک کنند و برای ما نزد خداوند شفاعت کنندهای باشد تا بلا و رنج را از ما دور کند!
لذا این گفته که مراد این سخن خداوند " أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّیْلِ (الإسراء: 78)" همان اقامهی نماز کامل در وقت زوال خورشید به هنگام ظهر تا وقت تاریکی شب است و نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء در این وقت انجام میشود؛ به نظر ما توهین به عقل مردم است و ما با آرامش، آن را به طرفدارانش پاسخ میگوییم. ما در زندگی معمولی، از روز خورشیدی استفاده میکنیم و این روز به 24 بخش مساوی تقسیم میشود که به هر یک از آنها، یک «ساعت» میگویند که به نوبهی خود به 60 دقیقه تقسیم میشود. و دقیقه هم به 60 ثانیه تقسیم میشود. و تقسیم روز به 24 قسمت نزد عرب شناختهشده بوده است. و هر قسمتی با نام مناسبی بر حسب موقعیتش در روز یا شب –طبق جدول زیر- نامگذاری شده است:
الشروق، البکور الغدوة، الضحى، الهاجرة، الظهیرة، الرواح، العصر، القصر، الأصیل، العشی (((الغروب))) الشفق، الغسق، العتمة، السدقة، الفحمة، الظلمة، الزلفة، البهرة، السحر، الفجر، الصبح، الصباح.
کار را با توجه به حتمی بودن راستی گفتهی قرآن و نفی زوائد و امور بیهوده از آن ادامه میدهیم. هدف این سخن خداوند:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ وَالَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنکُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِینَ تَضَعُونَ ثِیَابَکُم مِّنَ الظَّهِیرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاء ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَلَا عَلَیْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُم بَعْضُکُمْ عَلَى بَعْضٍ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ.
ای کسانی که ایمان آورده اید، باید «ما ملکت یمین» شما و آنها که هنوز به حد بلوغ نرسیده اند، در سه هنگام از شما برای وارد شدن به خانه رخصت طلبند: پیش از نماز صبح و هنگام ظهر که لباس از تن بیرون می کنید و بعد از نماز عشا. این سه وقت چ، وقت خلوت شماست در غیر آن سه هنگام، شما و آنها گناهی مرتکب نشده اید اگر بر یکدیگر بگذرید. خدا آیات را این چنین برای شما بیان می کند و خدا دانا و حکیم است. (النور: 58)
تعیین اوقات نماز نبوده به آن اندازه که به اوقات سهگانه ی نمایان شدن عورت اشاره دارد. اوقاتی که آنچه از عورت جسم که سزاوار دیده شدن نیست، نمایان میشود. و آن اوقات، هنگام عوض کردن لباس خواب و لباس بیداری و یا برعکس است. این اوقات عبارتاند از: قبل از نماز فجر، و نیز هنگامی که انسان لباسهایش را در هنگام ظهر کم میکند. و نیز بعد از نماز عشاء هنگام آماده شدن برای خواب. و این آدابی است که بسیاری از مردم در زندگی در خانه، آن را انجام نمیدهند.
بعد از آنکه به این گفتار خداوند -که بهترین بازگشت است- بازگشتیم:
فَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَاۖ وَمِنْ آنَاءِ اللَّیْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّکَ تَرْضَىٰ.
بر آنچه میگویند شکیبا باش و پروردگارت را پیش از طلوع خورشید و پیش از غروب آن، به پاکی بستای و در ساعات شب و اول و آخر روز تسبیح گوی، شاید خشنود گردی. (طه: 130)
چهار مطلب به دست آوردیم:
1. روز چند طرف دارد، یا بیشتر از دو طرف.
2. مخاطب و معنی در این آیه، فقط رسول گرامی است.
3. ملائکهای که وحی را میرسانند، کلام خدا را به رسول گرامی (ع) وحی کردهاند که طبق آن خداوند –سبحانه و تعالی- از او میخواهد که بر آنچه تکذیب کنندگان و انکارکنندگان و مخالفان رسالتش میگویند صبر کند و به حمد و تسبیح پروردگارش «قبل از نماز فجر و قبل از نماز عشاء» بپردازد و این قبل از طلوع خورشید و قبل از غروب آن (دو طرف روز) است. و همچنین در زمانهایی از ساعات شب و طرفهای دیگر روز؛ تا در طول شب و روز با خدا مرتبط شود که شاید بعد از صبر پیامبر (ع) بر گفتههای آنان (مخالفان) و تسبیح و حمد پروردگارش، خشنود شود.
پس این گفته که:
سخن خداوند "فاصبر على ما یقولون" با آیهی قتال منسوخ شده و اینکه مراد از این گفتهی خداوند: (و تسبیح بگو) به معنی قبل از طلوع خورشید (یا نماز صبح) (نماز بگزار) و قبل از غروب خورشید، یا نماز عصر تسبیح بگو، (و در ساعاتی از شب) (تسبیح بگو) یا در مغرب و عشاء «نماز بگزار»، و در طرفهای روز، یا «در ظهر نماز بگزار» به این خاطر که وقت ظهر با زوال خورشید آغاز میشود، پس نصف اول [روز] یک طرف و نصف دوم [روز]، طرف دیگر است؛ به خاطر ثوابی که به تو داده میشود (شاید راضی شوی).
نزد ما گفتهی نادرستی است که مورد سزاوار توجه نیست.
4. پس اگر خوانندهی قرآن در سباق و سیاق آیات (آیات قبل و بافت متن) دقت کند، درخواهد یافت که این آیه فقط به عنوان دنبالهی مناظر قیامت در آیات قبل از آن، آمده است. در صورت تمایل به این آیات نگاه کنید:
وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ * وَلَمْ یَکُنْ لَهُمْ مِنْ شُرَکَائِهِمْ شُفَعَاءُ وَکَانُوا بِشُرَکَائِهِمْ کَافِرِینَ * وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَتَفَرَّقُونَ * فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ * أَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَةِ فَأُولَٰئِکَ فِی الْعَذَابِ محْضَرُونَ * فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَحِینَ تُصْبِحُونَ * وَلَهُ الْحَمْدُ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِیًّا وَحِینَ تُظْهِرُون
و روزى که قیامت برپا شود مجرمان نومید مىگردند. و براى آنان از شریکانشان شفیعانى نیست و خود منکر شریکان خود مىشوند. و روزى که رستاخیز برپا گردد آن روز [مردم] پراکنده مىشوند. اما کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند در گلستانى شادمان مىگردند. و اما کسانى که کافر شده و آیات ما و دیدار آخرت را به دروغ گرفتهاند پس آنان در عذاب حاضر آیند. پس خدا را تسبیح گویید آنگاه که به عصر درمىآیید و آنگاه که به بامداد درمىشوید. و ستایش از آن اوست در آسمانها و زمین و شامگاهان و وقتى که به نیمروز مىرسید. (الروم: 12-18)
ما دوباره در جهت فهم قرآن، به خوانندهی قرآن توصیه میکنیم که از سباق و سیاق (آیات قبل و بافت متن) غافل نشود. و اینکه به منظور فهم معنی، به پسوندهای فعل توجه کند. پس این گفتهی خداوند: "وسبح بحمد ربک" قطعاً غیر از این گفتهی خداوند است: "وأقم الصلاة"؛ زیرا تسبیح و حمد خداوند یک چیز است و برپاداشتن نماز چیز دیگری است کاملاً متفاوت.
پس هنگامی که به دلالت آیهی فوق، روز بیش از دو طرف دارد، پس دو طرف روز که در این گفتهی خداوند به آنها اشاره شده است:
وأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَیِ النَّهَارِ وَزُلَفاً مِّنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّـیِّئَاتِ ذَلِکَ ذِکْرَى لِلذَّاکِرِینَ.
نماز بگزار در آغاز و انجام روز و ساعاتی از شب. زیرا نیکیها، بدیها را از میان میبرند. این اندرزی است برای اندرزپذیران. (هود: 114)
ابتدا و انتهای روز هستند؛ پس بدیهی است که طلوع فجر همان طرف اول، و غروب خورشید همان طرف دوم و اخیر است. اما طرفهای دیگر روز، مانند ضحی (قبل از ظهر)، و ظهر و عصر در وسط روز قرار گرفته است، پس غیرممکن است که ضحی یا ظهر یا عصر یکی از دو طرف روز باشد.